Cukrzyca stanowi coraz poważniejszy problem całego świata. Szacuje się, że do 2025 roku liczba chorych na świecie wzrośnie do 333 milionów. W Polsce choruje na nią około 5% społeczeństwa. Spośród powikłań, jakie niesie za sobą cukrzyca, Zespół Stopy Cukrzycowej (ZSC) jest najpoważniejszym przewlekłym powikłaniem cukrzycy, a zarazem najczęstszą przyczyną nieurazowej utraty kończyny. Około 20-30 % diabetyków doświadcza zespołu stopy cukrzycowej. Czy wiemy co robić, aby uchronić samych siebie lub bliskich przed jego wystąpieniem?
Zespół stopy cukrzycowej – co to takiego i jak do niego dochodzi?
Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia: „Stopa cukrzycowa to zakażenie i/lub owrzodzenie i/lub destrukcja tkanek głębokich stopy (np. kości) spowodowane uszkodzeniem nerwów obwodowych i/lub naczyń stopy o różnym stopniu zaawansowania”.
Zespół stopy cukrzycowej- typ neuropatyczny
W wyniku przewlekle utrzymującego się wysokiego poziomu glukozy we krwi obwodowe włókna nerwowe ulegają uszkodzeniu, nazywanego neuropatią. Prowadzi to do upośledzenia czucia. W takiej sytuacji może dojść do rozwinięcia się zespołu stopy cukrzycowej o podłożu neurologicznym. Chory nie odczuwa ucisku na stopę, np. wywieranego przez nieodpowiednio dobrane obuwie lub skarpety Nie odczuwa też temperatury – często dochodzi do poważnych poparzeń wodą podczas mycia, lub poprzez ogrzewanie stóp w pobliżu rozgrzanych piecyków. Pacjent może nie zdawać sobie sprawy z pojawiających się otarć, nagniotków, modzeli czy odcisków. Do tego osoby starsze, ze względu na osłabiona motorykę, często nie są w stanie dokładnie obejrzeć swoich stóp. Ponadto neuropatia prowadzi do degradacji tkanek głębokich i dalej do deformacji stóp – palce stają się młoteczkowate, a sama stopa przybiera kształt kołyski z wypukłością kostną po stronie podeszwowej stopy. Dotychczas stosowane obuwie przestaje pasować, z czego chory zwykle nie zdaje sobie sprawy. Ucisk staje się większy, szybciej dochodzi do uszkodzeń tkanek. Podczas chodzenia, ciężar ciała pacjenta inaczej rozkłada się na tak zdeformowanej stopie. Główne miejsca ucisku to szczyty palców, okolice głów kości śródstopia, pięta. W tych miejscach najczęściej dochodzi do tworzenia się nagniotków, modzeli, które nieusuwane bądź usuwane w nieodpowiedni sposób, prowadzą do ciężko gojących się zranień.
Głównymi cechami stopy cukrzycowej neuropatycznej są:
- sucha, ciepła, niepocąca się skóra,
- zmniejszone lub zniesione odczuwanie ucisku, temperatury, bólu, wibracji.
- zniekształcenie stopy,
- wyczuwalne tętno na tętnicy grzbietowej stopy.
Zespół stopy cukrzycowej- typ niedokrwienny
Osoby chorujące na cukrzycę zwykle zmagają się też z chorobą nadciśnieniową oraz miażdżycą. Wysokie ciśnienie krwi uszkadza naczynia krwionośne, a odkładająca się blaszka miażdżycowa zwęża ich światło. Te dwie składowe powodują niedokrwienie tkanek. Taka „niezaopatrzona” w substancje odżywcze stopa jest tym bardziej podatna na uszkodzenie, a także dużo gorzej się regeneruje. W tym wypadku dochodzi do rozwinięcia się zespołu stopy cukrzycowej niedokrwiennej.
Główne cechy stopy cukrzycowej niedokrwiennej to:
- skóra ciepła i wilgotna,
- stopy są obolałe w czasie ruchu i w spoczynku,
- chromanie przestankowe - ból mięśni nóg, który pojawia się podczas wysiłku, a ustępuje po odpoczynku,
- czucie bez zmian,
- brak tętna na tętnicy grzbietowej stopy.
Istnieje też typ mieszany zespołu stopy cukrzycowej, w którym dochodzi zarówno do degradacji włókien nerwowych, jak i ograniczenia przepływu krwi przez naczynia krwionośne stopy.
Leczenie Stopy Cukrzycowej
Leczenie stopy cukrzycowej jest zwykle długotrwałe, bolesne i bardzo problematyczne. Przede wszystkim należy dążyć do wyrównania glikemii. Kiedy mamy do czynienia z owrzodzeniem z niedokrwienia, to w pierwszej kolejności należy przywrócić krążenie w stopie. Kolejnymi etapami jest chirurgiczne opracowanie rany, antybiotykoterapia oraz pielęgnacja. Do pielęgnacji rany stosuje się specjalistyczne roztwory do płukania i odkażania oraz opatrunki, które dobierane są indywidualnie do potrzeb pacjenta i zapewniają odpowiednie środowisko do gojenia się rany.
W przypadku ciężej gojących się ran, można korzystać z nowych metod leczenia, takich jak tlenoterapia hiperbaryczna, która podnosi poziom tlenu krążącego we krwi czy larwoterapia – metoda wykorzystująca oczyszczanie ran przez larwy muchy plujki.
Należy pamiętać, że leczenie owrzodzeń stopy cukrzycowej to zadanie dla wykwalifikowanej osoby, która ma niezbędną w tym zakresie wiedzę i doświadczenie. Nie należy zabierać się za to samodzielnie.
Zapobieganie wystąpienia Zespołu Stopy Cukrzycowej
Na pierwszym miejscu w prewencji zespołu stopy cukrzycowej jest edukacja pacjenta. Odpowiednia, zbilansowana dieta oraz odpowiednio dobrany wysiłek fizyczny powinny towarzyszyć pacjentowi od pierwszych dni diagnozy. Chory musi wiedzieć, jak dążyć do prawidłowego poziomu glukozy we krwi, a także kontrolować ciśnienie i parametry lipidowe krwi. Dowiedziono, że utrzymywanie glikemii na odpowiednim poziomie zmniejsza ryzyko amputacji stopy. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca, aby chory na cukrzycę co najmniej raz w roku odbył badanie fizykalne w celu wykrycia zaburzeń czucia oraz ocenę tętna na grzbietowej tętnicy stopy, aby wykryć, czy dochodzi do niedokrwienia.
Kluczowa jest także pielęgnacja stóp:
- Kąpiele stóp nie powinny być długie i zbyt gorące – do 5 minut w temperaturze nie wyższej niż 37 °C. Kontrolę temperatury wody najlepiej przeprowadzać termometrem, ponieważ istnieje duże prawdopodobieństwo, że chory nie odczuje, kiedy woda będzie zbyt ciepła i dojdzie do oparzenia.
- Należy używać delikatnych mydeł, najlepiej w płynie.
- Osuszać dokładnie stopy za pomocą miękkiego ręcznika, przykładając go delikatnie do skóry, miejsce po miejscu, szczególną uwagę zwracając na przestrzenie międzypalcowe.
- Regularnie nawilżać stopy za pomocą kremów z mocznikiem, jednak jego stężenie nie powinno przekraczać 10%.
- Chory codziennie musi dokonywać oceny stanu stóp. Jeśli osoba starsza ma problem ze schylaniem się, może pomóc sobie lusterkiem powiększającym ułożonym na podłodze, jednak najlepiej, aby ktoś ją w tym wyręczył.
- Dobrym rozwiązaniem jest też gimnastyka stóp za pomocą przeznaczonych do tego masażerów lub woreczka wypełnionego grochem.
Na co zwrócić szczególną uwagę?
- Nie wolno bagatelizować nawet najmniejszego zadrapania, otarcia, czy innej zmiany na skórze.
- Nie należy samodzielnie ścierać tarkami zgrubiałej skóry. Wszelkie nagniotki, odciski, modzele i zgrubienia należy pozostawić do opracowania podologowi, najlepiej jak najszybciej po ich wykryciu.
- Nie wolno samodzielnie usuwać kurzajek ani obcinać paznokci ostrymi obcinakami. Paznokcie powinno się skracać, piłując je na prosto tępo zakończonym pilnikiem.
- Nie należy stosować kremów złuszczających na bazie kwasów.
- Chorzy na cukrzycę nie powinni chodzić boso, ponieważ grozi to zranieniem, a skarpetki powinni zmieniać codziennie, dbając, aby były bezszwowe i z naturalnych surowców. Na rynku dostępne jest specjalistyczne obuwie dla diabetyków, z szerszymi noskami oraz wyprofilowanymi, miękkimi wkładkami. Chory, każdorazowo przed założeniem buta, powinien go obejrzeć, sprawdzić, czy nic nie dostało się do środka lub czy nie ma widocznych przetarć i deformacji, które mogłyby obetrzeć skórę.
Źródła:
- http://ipkn.edu.pl/wp-content/uploads/2020/09/Post%C4%99py-w-diagnostyce-medycznej.pdf#page=79
- https://www.zentivadlalekarzy.pl/uploads/Zalecenia_PTD.pdf
- https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/view/10226
- https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0741521415020273
- https://core.ac.uk/download/pdf/144863903.pdf