Żelazo - jaką rolę pełni w naszym organizmie?
Żelazo stanowi niezbędny składnik do przebiegu kluczowych procesów biologicznych występuje w ilości około 3 do 4g. Jako element hemoglobiny uczestniczy w transporcie tlenu do komórek organizmu. Będąc częścią enzymów chroni komórki przed stresem oksydacyjnym. Ponadto jako składowa enzymów bierze pośrednio udział w syntezie serotoniny, prostaglandyn, tlenku azotu, produkcji tyroksyny i trójjodotyroniny, a więc hormonów tarczycowych. Wpływa na metabolizm cholesterolu i sprzyja detoksykacji. Uczestniczy także w syntezie DNA. Pełni ważną rolę w zwalczaniu wirusów oraz bakterii przez układ immunologiczny.
Inne istotne funkcje, jakie pełni żelazo w organizmie to m.in.:
• wsparcie układu odpornościowego,
• działanie antyoksydacyjne, pomaga zniwelować nadmiar wolnych rodników,
• wpływa na przemianę cholesterolu,
• wspomaga regenerację mięśni,
• wchodzi w skład grup prostetycznych ważnych białek - jest niezbędne do prawidłowego przebiegu procesów biologicznych.
• wykazuje pozytywny wpływ na wydolność organizmu podczas wysiłku fizycznego.
Ferrytyna – co to jest?
Ferrytyna jest białkiem magazynującym jony żelaza Fe3+ wewnątrz naszych komórek. W dużych ilościach ferrytyna znajduje się w wątrobie i makrofagach, ale także w śledzionie i szpiku kostnym.
Warto wiedzieć, że ferrytyna jest również białkiem tzw. ostrej fazy, co oznacza, że w trakcie stanu zapalnego, zakażeń, w chorobach wątroby (np. marskość wątroby) lub nowotworach jej poziom wzrasta. W takich sytuacjach ferrytyna nie powinna być stosowana jako marker niedoboru żelaza.
Optymalne stężenie ferrytyny w organizmie gwarantują związane z nią jony żelaza, które z kolei odpowiadają za syntezę hemoglobiny. Im więcej żelaza w organizmie, tym więcej w nim ferrytyny. Jej stężenie zmienia się, kiedy w organizmie pojawia się stan zapalny, nowotwór oraz zaburzenie funkcji wątroby, dlatego badanie poziomu ferrytyny pomaga w diagnostyce.
Ferrytyna i żelazo – badania
Pobranie krwi żylnej jest prostym testem, który może wskazać na ewentualne nieprawidłowości w gospodarowaniu żelazem w organizmie. Poziom ferrytyny można oznaczyć niezależnie od innych badań, ale często test ten jest wykonywany w połączeniu z morfologią krwi, a także badaniem poziomu żelaza oraz badaniem całkowitej zdolności wiązania żelaza (TIBC), które pomagają ocenić zapasy tego składnika w organizmie
.
Żelazo - normy w badaniach
Zgodnie z normami zalecane dzienne zapotrzebowanie na żelazo wynosi:
• dla niemowląt powyżej 6 miesiąca życia – 11 mg,
• dla dzieci od 1 do 3 roku życia – 7mg,
• dla dzieci od 4 do 12 roku życia – 10mg,
• dla chłopców do 13 do 18 roku życia – 12mg,
• dla dziewcząt od 13 do 18 roku życia – 15mg,
• dla mężczyzn – 10mg,
• dla kobiet do 50 roku życia – 18mg,
• dla kobiet powyżej 50 roku życia – 10mg,
• w ciąży – 27mg,
• w okresie laktacji – 10mg.
Ferrytyna - normy w badaniach
Prawidłowy poziom ferrytyny we krwi powinien wynosić:
• dla kobiet 10-200 µg/l
• dla mężczyzn: 15-400 µg/l
Gospodarka żelaza a ferrytyna
Żelazo wchodzi w skład hemoglobiny, która znajduje się w krwinkach czerwonych, czyli erytrocytach. Uczestniczy transportowaniu tlenu i dwutlenku węgla między pęcherzykami płucnymi i tkankami. Erytrocyty powstają w szpiku kostnym w procesie erytropoezy. Pełnią swoją funkcję we krwi, a następnie są rozkładane w układzie siateczkowo-śródbłonkowym w śledzionie i wątrobie. Odzyskane w ten sposób żelazo może zostać zmagazynowane lub ponownie wykorzystane do budowy kolejnych cząsteczek hemoglobiny.
Lokalizacja poszczególnych etapów metabolizmu tego pierwiastka pokrywa się z miejscem występowania jego zapasów. Ferrytyna ma za zadanie magazynować żelazo. Stanowi jego aktywną pulę zapasową, która może zostać od razu wykorzystana do syntezy.
Żelazo – przyczyny niedoboru
Wśród przyczyn niedoboru żelaza wymienić można:
• niewystarczającą podaż żelaza,
• zwiększone zapotrzebowanie na żelazo: występujące u kobiet w ciąży oraz karmiących, wcześniaków i noworodków, w okresie dojrzewania, u kobiet z obfitymi miesiączkami,
• upośledzone wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego: u osób po resekcji żołądka, w zespołach złego wchłaniania i trawienia, w uporczywych biegunkach,
• utratę żelaza wskutek przewlekłych krwawień z przewodu pokarmowego, z dróg rodnych, z dróg moczowych i układu oddechowego.
Wskazania do suplementacji
• zwiększone zapotrzebowanie na żelazo: (np. okres ciąży, obfite krwawienia menstruacyjne, krwiodawstwo, intensywne uprawianie sportów, u dzieci i młodzieży w okresach intensywnego wzrostu),
• zmniejszone wchłanianie żelaza (które może wystąpić między innymi w celiakii, przewlekłym zapaleniu trzustki),
• niedokrwistość z niedoboru żelaza,
• niedobór żelaza spowodowanego nieprawidłowym żywieniem, stosowaniem niezbilansowanych diet wegetariańskich, w tym diety makrobiotycznej, diet odchudzających,
• chemioterapia i w okresie okołooperacyjnym,
• w przypadku syndromu zmęczonych nóg (RLS).
Dodatkowo warto odpowiednio zmienić swoją dietę. Należy zwiększyć spożycie pokarmów bogatych w żelazo, w tym takich, jak:
• Czerwone mięso,
• Podroby,
• Strączki (w tym soja to bardzo dobre źródło żelaza),
• Warzywa zielonoliściaste (choć tutaj uwaga – nie są one aż tak zasobne w żelazo, jak zwykło się o nich uważać – traktujmy je bardziej jako dodatek do diety bogatej w żelazo, a nie jej podstawę!),
• Jaja kurze,
• Kasza gryczana,
• Migdały, pistacje.
Nadmiar żelaza
Zarówno niedobór, jak i nadmiar żelaza może doprowadzić do poważnych problemów fizjologicznych. I tak zwykle nadmiar żelaza ma ścisły związek ze schorzeniami wątroby, dziedziczną hemochromatozą, chorobami wymagającymi regularnego przetaczania krwi8. Do głównych skutków nadmiaru żelaza w organizmie zalicza się m.in. wzrost produkcji wolnych rodników, co może zwiększać ryzyko nowotworów oraz choroby wieńcowej, odkładanie się żelaza w tkankach, zmniejszone wchłanianie cynku i miedzi.
Warto pamiętać również, że nadmiar żelaza objawia się przede wszystkim podwyższonym poziomem ferrytyny w surowicy. Innymi czynnikami świadczącymi o nadmiernej ilości pierwiastka może być wzrost stężenia wolnego żelaza we krwi lub podwyższony stopień wysycenia transferryny żelazem - 60% lub więcej9.
Żelazo jest pierwiastkiem pełniącym bardzo ważną funkcję w organizmie człowieka. Aby móc cieszyć się zdrowiem i doskonałym samopoczuciem, a co za tym idzie - uniknąć skutków niepożądanych, konieczne jest utrzymanie tego mikroelementu na właściwym poziomie. Sposobem umożliwiającym wdrożenie skutecznej suplementacji i zmianę nawyków żywieniowych będzie wykonanie badań laboratoryjnych potwierdzających nadmiar lub niedobór pierwiastka, a następnie włączenie adekwatnej do potrzeb organizmu dawki preparatu żelaza w porozumieniu ze specjalistą.
Źródła:
1. Jak wygląda badanie poziomu ferrytyny w organizmie? Jaka jest jej norma? / diag.pl;
2. Ferrytyna - rola, niedobór, badanie poziomu ferrytyny / medonet.pl / Marta Pawlak / Konsultacja merytoryczna lek. Beata Wańczyk-Dręczewska;
3. Ferrytyna: norma, badanie. Co oznacza niski poziom ferrytyny? / poradnikzdrowia.pl / dr n. med. Karolina Karabin
4. Żelazo - źródła i rola żelaza w organizmie / EnelZdrowie – Portal o zdrowiu, medycynie i zdrowym stylu życia
5. Kuras M. i in. „Żelazo i cynk główne mikroelementy niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu / „Farmakoterapia” 2015
6. Borkowska A, Antosiewicz J. / „Żelazo – przyjaciel, który bywa toksyczny. „Kosmos. Problemy nauk biologicznych” 69, 2020. Nr 4
7. Nutropharma.pl / Jakie znaczenie dla organizmu ma żelazo?
