Chcesz uniknąć raka szyjki macicy? Korzystaj z badań cytologicznych i zaszczep się!
Polska ma jeden z najwyższych w Europie wskaźników zachorowalności i umieralności z powodu raka szyjki macicy. Każdego dnia 6 Polek dowiaduje się, że ma raka szyjki macicy, a 4 Polki umierają z powodu tej choroby. Na świecie rak szyjki macicy zabija jedną kobietę co dwie minuty.
Według Krajowego Rejestru Nowotworów, rak szyjki macicy jest siódmym spośród najczęściej diagnozowanych nowotworów u kobiet. Najwięcej przypadków notuje się między 50. a 70. r.ż., przede wszystkim u tych pań, które nie wykonują cytologii, ani innych badań profilaktycznych, nie są zaszczepione przeciwko HPV i nie zgłaszają się na kontrolne badania ginekologiczne.
W jaki sposób zakażenie wirusem HPV prowadzi do raka szyjki macicy?
Związek pomiędzy zakażeniem HPV a chorobami nowotworowymi, w tym rakiem szyjki macicy, został potwierdzony przez prof. Haralda zur Hausena, który za to odkrycie otrzymał w 2008 roku nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny.
Badania naukowe wykazały, że infekcja wirusem brodawczaka ludzkiego jest czynnikiem niezbędnym do powstania raka szyjki macicy. Wykazano, że DNA wirusa HPV jest obecne w 95-99,7% próbek z rakiem szyjki macicy. Jednocześnie jednak nie każde zakażenia wirusem HPV prowadzi do rozwoju raka! Dzieje się tak dlatego, że wśród zidentyfikowanych ok. 200 typów wirusa HPV, jedynie część wykazuje tzw. wysoką onkogenność, czyli zdolność do wywoływania zmian nowotworowych w komórkach. Do takich wysokoonkogennych typów należą m.in: 16, 18, 31, 33, 35 39, 45, 51, 52, 56, 58 i 59 typ. Najbardziej onkogennym typem wirusa HPV jest typ 16, odpowiadający za 53% przypadków raka i neoplazji śródbłonkowej (CIN1-CIN3). Drugim pod względem częstości jest typ 18, związany z 15% przypadków raka szyjki macicy.
Typy HPV niskiego ryzyka, takie jak: 6, 11, 40, 42, 43, 44, 54, 61, czy 72 typ, powodują łagodne choroby narządów płciowych, krtani i skóry, objawiające się głównie w postaci brodawek lub kalafiorowatych narośli na skórze (tzw. kłykcin kończystych) i nawracającej brodawczakowatości krtani.
Do zakażenia wirusem HPV dochodzi głównie podczas kontaktów seksualnych i innych form kontaktu typu “skóra do skóry”. Wirus ten wykazuje bowiem powinowactwo do skóry i błon śluzowych, w których jest w stanie się namnażać. Ryzyko zakażenia wirusem HPV rośnie wraz z liczbą partnerów seksualnych, a ze względu na to, że jest to najczęstsza z infekcji przenoszonych drogą płciową, to szacuje się, że w ciągu całego życia może być na niego narażonych nawet do 80% osób aktywnych seksualnie.
Związek między wirusem HPV i tym nowotworem jest co najmniej 10 razy silniejszy niż związek palenia papierosów i raka płuca. Infekcja HPV przytrafia się niemal każdemu, kto prowadzi życie seksualne, jednak w większości przypadków układ odpornościowy potrafi ją zwalczyć i do rozwoju procesu nowotworowego nie dochodzi.
Szczepionki przeciw zakażeniom HPV
Pierwotna profilaktyka raka szyjki macicy zapobiega wystąpieniu choroby poprzez zwiększanie naszej odporności na zachorowanie. W przypadku raka szyjki macicy jest to szczepionka przeciwko HPV.
Na rynku dostępne są 3 rodzaje szczepionek przeciw HPV: 2-walentne, 4- walentne oraz 9-walentne. Wszystkie są preparatami oczyszczonych, wirusopodobnych cząstek różnych typów wirusa HPV.
Szczepionka 2-walentna / nazwa handlowa Cervarix, jest skierowana przeciw typom HPV-16 i HPV-18. Szczepionka jest przeznaczona do profilaktyki zmian przednowotworowych narządów płciowych i odbytu (szyjki macicy, sromu, pochwy, odbytu) oraz raka szyjki macicy i raka odbytu związanych przyczynowo z określonymi onkogennymi typami HPV. Jako adiuwant zastosowano AS04. Szczepionka jest zarejestrowana do stosowania dla osób w wieku powyżej 9 lat.
Szczepionka 4-walentna /nazwa handlowa Gardasil*, jest skierowana przeciw typom HPV-6, HPV-18, HPV-6 i HPV-11. Szczepionka jest podawana w celu zapobiegania wystąpieniu zmian przednowotworowych narządów płciowych (szyjki macicy, sromu i pochwy) i odbytnicy, raka szyjki macicy, raka odbytnicy oraz brodawek narządów płciowych, tzw. kłykcin kończystych związanych przyczynowo z określonymi typami HPV. Jako adiuwant zastosowano sole glinu. Szczepionka jest zarejestrowana do stosowania dla osób powyżej 9 lat.
Szczepionka 9-walentna / nazwa handlowa Gardasil 9, jest skierowana przeciw typom HPV-6, HPV-11, HPV-16, HPV-18, HPV-31, HPV-33, HPV-45, HPV-52, HPV-58. Szczepionka jest podawana jako ochrona przed zmianami przednowotworowymi i rakiem szyjki macicy, sromu, pochwy i odbytu oraz brodawkami narządów płciowych kończystych związanych przyczynowo z określonymi typami HPV. Jako adiuwant zastosowano sole glinu. Szczepionka jest zarejestrowana do stosowania dla osób powyżej 9 lat.
*- dostępna w Polsce 4-walentna szczepionka przeciw HPV od września 2018 r. zmieniła swoją nazwę handlową z Silgard na Gardasil. Szczepionka 4-walentna o nazwie Silgard będzie dostępna w hurtowniach i aptekach do wyczerpania zapasów. Gardasil pozostanie jedyną dostępną szczepionką 4-walentną w Europie. Zmiana jest związana z ujednoliceniem nazwy szczepionki w całej Europie. Gardasil jest nazwą używaną w większości krajów i jest dokładnie tą samą szczepionką co Silgard. Zmiana nazwy została zaakceptowana na poziomie instytucji regulatorowej tj. Europejskiej Agencji Leków oraz Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych.
Cervarix to nazwa 2-walentnej szczepionki przeciw HPV
Silgard i Gardasil to dwie nazwy tej samej, 4-walentnej szczepionki przeciw HPV
Gardasil 9 to nazwa 9-walentnej szczepionki przeciw HPV
Od listopada 2021 roku 2-walentna szczepionka przeciw HPV dostępna jest z 50% refundacją. Każda zainteresowana osoba może kupić szczepionkę z 50-procentową odpłatnością. Szczepionka jest dostępna z refundacją, w aptekach na receptę
Szczepienia nie zwalniają kobiet od wykonywania regularnych badań cytologicznych lub innych badań przesiewowych, zgodnych z aktualną wiedzą medyczną i rekomendacjami właściwych instytucji. Warto pamiętać, że zapobieganie rakowi szyjki macicy jest lepsze niż jego leczenie.
Cytologia standardowa, cytologia LBC, co-testing
Przede wszystkim warto wiedzieć, że cytologia jest prostym i bezbolesnym badaniem, które polega na pobraniu warstwy komórek z szyjki macicy i poddaniu ich specjalistycznej ocenie mikroskopowej. Ze względu na aspekty techniczne wyróżnia się tzw. “cytologię standardową”, podczas której pobrane komórki są umieszczane na szkiełku mikroskopowym i cytologię na podłożu płynnym (nazywaną też cytologią cienkowarstwową lub cytologią LBC), w której komórki trafiają do płynnego podłoża, co znacznie zwiększa szanse na wykrycie nieprawidłowości w analizowanym preparacie. Dzięki wprowadzeniu cytologii LBC wzrost wykrywalności zmian dużego stopnia wyniósł aż 64% w porównaniu do tradycyjnych metod. Cytologia cienkowarstwowa jest więc bardziej czuła i znacznie dokładniejsza niż cytologia tradycyjna.
Drugą, bardzo ważną zaletą cytologii LBC jest to, że można ją wykonać jednocześnie z badaniem w kierunku wirusa HPV- z jednej próbki, w ramach jednego pobrania materiału (jako tzw. co-testing). Badanie to można także wykonać dwuetapowo: najpierw wykonać cytologię na podłożu płynnym, a w przypadku stwierdzenia w niej nieprawidłowości- przeprowadzić diagnostykę w kierunku zakażenia wysokoonkogennym typem HPV, bez konieczności pobierania kolejnej próbki. Co-testing jest zalecany szczególnie tym pacjentkom, u których kiedykolwiek zdiagnozowano zakażenie wirusem HPV, w przypadkach niejednoznacznych i wątpliwych wyników cytologicznych oraz kobietom po przebytej dysplazji szyjki macicy.
Eksperci przypominają także, że diagnostyka molekularna w kierunku obecności HPV w rekomendacjach World Health Organization (WHO) z 2021 roku oraz wcześniej opublikowanych wytycznych American Society of Clinical Oncology (ASCO) z 2016 roku została jednoznacznie wskazana jako zalecany pierwotny test skriningowy w kierunku raka szyjki macicy dla wszystkich kobiet, a cytologię na podłożu płynnym (lub cytologię konwencjonalną), zarekomendowano jako pierwotny test skriningowy preferowany wyłącznie dla grupy wiekowej poniżej 25. roku życia.
Testy wykrywające obecność wirusa HPV powinno się wykonywać jako podstawowy etap profilaktyki raka szyjki macicy gdyż wykazują się większą czułością niż badania cytologiczne i umożliwiają wykrycie infekcji HPV jeszcze przed pojawieniem się pierwszych, nieprawidłowych komórek widocznych w preparacie cytologicznym. Pozwalają więc niejako “wyprzedzić” chorobę i wprowadzić odpowiednie działania profilaktyczne zmniejszające ryzyko raka szyjki macicy.
Program profilaktyki raka szyjki macicy w Polsce
Program obejmuje szczepienia przeciw HPV, oraz populacyjne badania cytologiczne kobiet
Bezpłatne badanie cytologiczne możesz wykonać raz na 3 lata, jeśli jesteś uprawniona do
świadczeń opieki zdrowotnej. Program skierowany jest do kobiet wieku 25–59 lat, które są zdrowie i nie odczuwają żadnych dolegliwości. Ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy przed 25 rokiem życia jest w Polsce bardzo niskie, dlatego zgodnie z zaleceniami europejskimi w programie badań przesiewowych cytologia jest oferowana kobietom od 25 roku zycia. Jeśli występują u ciebie czynniki ryzyka, takie jak zakażenie wirusem deficytu odporności typu ludzkiego (human immunodeficiency virus HIV), wirusem brodawczaka ludzkiego (human papilloma virus HPV) lub przyjmujesz leki immunosupresyjne, możesz zrobić kolejne badanie po roku.
Kobiety, które były leczone z powodu nowotworu złośliwego szyjki macicy, po zakończeniu kontroli onkologicznej (decyzję podejmuje lekarz prowadzący leczenie onkologiczne) ponownie zostają objęte skryningiem cytologicznym.
Żródła
https://nowagenetyka.pl/cytologia-lbc-i-diagnostyka-hpv-w-profilaktyce-raka-szyjki-macicy/
https://www.onkonet.pl/n_n_lepsza_cytologia.php
https://szczepienia.pzh.gov.pl/europejski-tydzien-profilaktyki-raka-szyjki-macicy-2023
https://onkologia.org.pl/pl/cytologia
https://szczepienia.pzh.gov.pl/faq/jakie-szczepionki-przeciw-hpv-sa-dostepne-na-rynku/
