Czym jest rana na pewno każdy z nas wie. Od najmłodszych lat doświadczamy zranień. Jednak czy wiemy jak prawidłowo postąpić z uszkodzeniem skóry?
W pierwszej kolejności zastanówmy się jakie są rodzaje ran, bo od tego zależy jak dalej będziemy postępować. Ponadto należy pamiętać, że każdy rodzaj rany może okazać się groźny i nie należy go bagatelizować.
Rodzaje ran
Rany najprościej podzielić można na małe, które dotyczą tylko uszkodzeń warstw skóry, oraz rany duże, gdzie dochodzi do uszkodzenia także głębiej położonych struktur.
Ranami małymi są:
- Otarcia - są to powierzchowne uszkodzenia skóry, nie przechodzą przez wszystkie jej warstwy, łatwe do opatrzenia i szybko gojące się.
- Rany cięte - wąskie rany o równych brzegach, powstałe w wyniku działania ostrych przedmiotów. Z reguły dobrze i szybko się goją.
- Małe rany tłuczone - rany, w których przerwanie ciągłości skóry często jest niewielkie, jednak dookoła uszkodzenia występuje silny i bolesny obrzęk. Przy takim zranieniu z reguły występuje skąpe krwawienie, ponieważ uszkodzone zostają okoliczne naczynia krwionośne. Utrudnia to gojenie i może prowadzić do martwicy.
- Rany szarpane – to zranienia, których brzegi są nierówne, nie nachodzą na siebie. Najczęściej zadane są zakrzywionym narzędziem, który rozrywa skórę od środka.
- Rany kąsane – są skutkiem ugryzienia przez zwierzę bądź człowieka. Wymagają bardzo dokładnego umycia i odkażenia. Należy też udać się do lekarza, bo być może niezbędnym będzie podanie szczepionki przeciwko tężcowi, antybiotyku, lub wprowadzenie profilaktyki przeciw wściekliźnie.
- Rany z ciałem obcym - to rana, w której tkwi ciało obce, np. fragment szkła. Takiej rany w warunkach domowych nie myje się oraz nie dezynfekuje. Nie wolno samodzielnie usuwać ciała obcego, ponieważ może to wywołać silne krwawienie. Należy założyć opatrunek i udać się do lekarza.
Rany duże:
Do ran dużych zalicza się:
- rany postrzałowe - powstają w wyniku działania pocisków z broni palnej lub odłamków pocisków materiałów wybuchowych,
- rany kłute głowy, brzucha i klatki piersiowej- zadawane są ostro zakończonym przedmiotem. Nie pozostawiają dużego śladu na skórze, jednak mogą powodować obfite krwawienia wewnętrzne.
- Zmiażdżenia - to urazy powstałe na skutek przygniecenia części ciała ciężkim przedmiotem.
- Amputacje - zranienie, wynikające z wykonanego zabiegu chirurgicznego usunięcia danej kończyny,
- oraz nabicia.
W przypadku wystąpienia któregoś z wymienionych w tym akapicie zranień, należy zwrócić się jak najszybciej po pomoc do lekarza.
Istnieje też inny podział ran, który dzieli je na ostre i przewlekłe. Ostrymi ranami określamy takie uszkodzenia skóry i tkanek, które goją się bez zakłóceń w ciągu 4 do 8 tygodni, jednak większość ran ostrych ulega wyleczeniu w ciągu 2 do 7 dni. Rana, która po tym czasie pozostaje niezagojona, kwalifikowana jest jako rana przewlekła. Z taką raną należy udać się po pomoc do lekarza. Ponieważ dostępne źródła różnie opisują długość leczenia rany ostrej, lepszym jest kwalifikowanie rany według towarzyszących zakłóceń gojenia. Rany ostre, w przeciwieństwie do ran przewlekłych, z reguły goją się bez obfitego wysięku, nie pojawia się na nich biofilm bakteryjny, nie wykazują objawów nadkażenia drobnoustrojami.
Rodzaje antyseptyków
Antyseptyki są to substancje chemiczne wykazujące działanie bakterio-, wiruso- i grzybobójcze. Według najnowszych wytycznych, antyseptyk idealny powinien charakteryzować się kilkoma cechami. Najważniejsze jest aby preparat wykazywał wysoką skuteczność przeciwdrobnoustrojową przy jednoczesnym braku działania cytotoksycznego (uszkadzającego komórki okolicznych tkanek). Kolejnym ważnym aspektem jest ograniczenie wywoływania skórnych odczynów alergicznych, a także zachowanie biozgodności z parametrami fizjologicznymi tkanek i płynów ustrojowych. Istotne jest również, aby antyseptyk nie wywoływał oporności drobnoustrojów, co w obecnych czasach jest coraz większym problemem.
W ostatnich latach dowiedziono, że wiele z antyseptyków dostępnych od dawna na rynku, takich jak woda utleniona, rywanol, nadmanganian potasu czy chlorheksydyna, nie spełnia wyżej wymienionych wymogów. Są one więc szczególnie niepolecane do leczenia ran przewlekłych. Dowiedziono, że opóźniają one procesy ziarninowania i regeneracji tkanek, a także mogą uszkodzić tkanki dookoła rany. Ponadto rywanol ma wąskie spektrum działania przeciwdrobnoustrojowego, nie działa w ogóle na wirusy, a także sprzyja oporności bakterii oraz powoduje nadmierne namnażanie bakterii szczepu Pseudomonas aeruginosa, a do tego jest wysoce alergizujący. Nadmanganian potasu oraz jodyna, ze względu na to, że barwią odkażane miejsce, utrudniają obserwację miejsca zranienia. Może to doprowadzić do przeoczenia tworzącego się stanu zapalnego w obrębie rany. Z kolei woda utleniona ze względu na swoje wąskie spektrum działania nie jest w stanie w pełni zdezynfekować zranienia. Nadaje się jedynie do przepłukania rany, w celu wymycia zabrudzeń.
Okazuje się, że cechy antyseptyków idealnych posiadają preparaty, w skład których wchodzą takie substancje czynne jak:
- jodopowidon (PVP jodu),
- dichlorowodorek octenidyny,
- poliheksanid (PHMB).
Dichlorowodorek octenidyny
Obecnie najsilniej rekomendowanym i uniwersalnym antyseptykiem w leczeniu zarówno
zakażonych i niezakażonych ran ostrych, oraz ran przewlekłych, jest dichlorowodorek octenidyny, łatwo dostępny w aptece. Jest to preparat, który może być stosowany u każdego, nawet u niemowląt (do odkażania kikuta pępowiny), a także kobiet w ciąży. Badania dowodzą, że zwiększone (w wyniku infekcji bakteryjnej) pH w ranie nie wpływa na działanie octenidyny.
Jodopowidon
Kolejnym polecanym antyseptykiem jest jodopowidon, który jest związkiem jodu z poliwinylopirolidonem. Wykazuje bardzo silne i szerokie działanie bójcze na drobnoustroje. Jest preparatem pierwszego wybory przy ranach kłutych i kąsanych. Jodopowidon może być stosowany do 14 dni. Nie należy go stosować przy ranach przewlekłych, a także do odkażania kikuta pępowiny u niemowląt, oraz u osób z chorą tarczycą ponieważ może zaburzać jej pracę. W szczególnych przypadkach może być stosowany u dzieci po ukończeniu 6 miesiąca życia. Dowiedziono, że siła jego działania gwałtownie maleje wraz ze wzrostem pH rany, dlatego nie jest polecany do mocno skolonizowanych przez drobnoustroje zranień.
Poliheksanid
Następnym z antyseptyków polecanym przez specjalistów jest poliheksanid (PHMB). Jest to preparat o bardzo szerokim spektrum działania przeciwdrobnoustrojowego. Jest on bezpieczny, nie podrażnia, a co najważniejsze, pozostaje całkowicie neutralny jeśli chodzi o komórki ludzkie, działając jedynie na błonę cytoplazmatyczną patogenu. Sprawdza się świetnie do odkażania ran ostrych. Jednocześnie jest antyseptykiem pierwszego wyboru do odkażania ran przewlekłych, krytycznie skolonizowanych przez drobnoustroje oraz oparzeń. W porównaniu do jodopowidonu i dichlorowodorku octenidyny działa od nich wolniej, jednak badania dowodzą, że sprzyja tworzeniu ziarniny, oraz nawilża ranę co usprawnia proces gojenia, a także działa łagodząco na ból. Ponadto wysokie pH rany potęguje jego działanie, co jest szczególnie istotnie przy ranach zainfekowanych przez bakterie.
Postępowanie z raną
W przypadku zranienia należy pamiętać o trzech krokach. Są to kolejno:
Wymycie
Każdą ranę, która nie wymaga interwencji lekarskiej, należy w pierwszej kolejności wymyć wodą z delikatnym środkiem myjącym, np. szarym mydłem (należy unikać stosowania mydła zapachowego, ponieważ zawiera alkohol, który może wysuszać ranę i skórę dookoła niej) lub solą fizjologiczną. Jeśli jest to otarcie lub niewielkie, płytkie zranienie to nie trzeba nic więcej robić. Ważne jest, aby woda, którą przemywamy ranę, miała temperaturę zbliżoną do temperatury ciała, czyli około 37 ° C. Zarówno zbyt ciepła jak i zbyt zimna woda przyczynia się do wydłużenia czasu gojenia rany.
Dezynfekcja
Jeśli rana jest głęboka, mocno krwawi lub jest zabrudzona, należy ją zdezynfekować jednym z wyżej wymienionych preparatów, po uprzednim wymyciu. Do przemycia oraz odkażenia można zastosować także tak zwane lawaseptyki. Są to specjalne wyroby medyczne służące do mycia rany, bezpośrednio po jej wystąpieniu, a także przy każdej zmianie opatrunku. Mają także właściwości dezynfekujące i są pomocne przy ściąganiu starego opatrunku.
Zabezpieczenie rany
Po umyciu i zdezynfekowaniu rany nakładamy opatrunek. Dobieramy go uwzględniając wysięk z rany, jej wielkość i umiejscowienie. W tym celu najlepiej sprawdzą się jałowe gaziki lub jałowa gaza oraz plaster do podtrzymania opatrunku. W przypadku rany mocno krwawiącej, dobrze jest owinąć opatrunek bandażem, wywierając lekki ucisk na zranieniu, co zatamuje krwawienie. Jeśli mamy do czynienia z raną ciętą lub szarpaną, w której brzegi odchylają się od siebie, można zastosować jałowe paski do zamykania ran. Nakładamy je na odkażoną skórę, w poprzek rany, zbliżając jej brzegi do siebie. Jako pierwszy przyklejamy pasek na samym środku rany, następnie kolejne po jego prawej i lewej stronie. Ważne jest, aby podczas aplikacji pasków nie były one naciągnięte, tak samo jak skóra w wokół zranienia.
Niezależnie od rodzaju rany, musimy ocenić, czy jesteśmy w stanie sobie z nią poradzić, czy jednak należy skorzystać w pomocy lekarza. Szczególnie rany kłute, zwłaszcza w obrębie jamy brzusznej, wymagają niezwłocznej interwencji lekarskiej. Rany, które nie chcą się goić, z obfitym wysiękiem, rumieniem i podwyższoną temperaturą w okolicy urazu nie są ranami, z którymi powinniśmy walczyć samodzielnie. W takich wypadkach także należy zgłosić się po pomoc do specjalisty.
Źródła:
-
https://www.praktyczna-ortopedia.pl/artykul/trudno-gojace-sie-rany-pooperacyjne-jak-pomoc-pacjentowi
-
https://m.ciop.pl/CIOPPortalWAR/appmanager/ciop/mobi?_nfpb=true&_pageLabel=P42600913191498043405162&html_tresc_root_id=300007311&html_tresc_id=300007351&html_klucz=300007311&html_klucz_spis=
-
https://zagojeni.pl/czy-wiesz-ze/rodzaje-ran-wiedza-ktora-pozwala-dzialac-sprawniej/
-
https://zagojeni.pl/otarcia-skaleczenia-stluczenia/jak-goja-sie-rany/
-
https://zagojeni.pl/otarcia-skaleczenia-stluczenia/czym-roznia-sie-rany-ostre-od-przewleklych/
-
https://www.termedia.pl/Antyseptyki-w-leczeniu-ran-przewleklych-aktualne-pytania,153,41136,1,0.html
-
https://zagojeni.pl/praktyczne-porady/porownujemy-substancje-antyseptyczne/
-
https://www.termedia.pl/eplr/Rany-ostre-co-farmaceuta-powinien-wiedziec-Dobor-antyseptyku-przy-skaleczeniach,42774.html
-
https://opieka.farm/preparaty/abc-odkazania-ran-cz-1-jod-woda-ulteniona-spirytus/
-
http://evereth.home.pl/archiwum-pdf/fz/2018/5/4.pdf
-
https://www.karger.com/Article/FullText/481545
